Ngưu tất (Rễ) - Thông tin về Ngưu tất (Rễ)

Mô tả Tag

Ngưu Tất (Rễ): Tìm Hiểu Chi Tiết

Ngưu tất, với tên khoa học là Achyranthes bidentata Blume, là một vị thuốc Đông y được sử dụng rộng rãi. Bài viết này sẽ tổng hợp thông tin về nguồn gốc, đặc điểm, công dụng và cách sử dụng ngưu tất, dựa trên các nguồn tin y tế đáng tin cậy.

Tên gọi và danh pháp

• Tên tiếng Việt: Ngưu tất (Rễ)
• Tên khác: Hoài ngưu tất, cây cỏ xước, cỏ xước hai răng, cỏ sướt
• Tên khoa học: Achyranthes bidentata Blume

Đặc điểm tự nhiên

Ngưu tất là loại cây thân thảo, mảnh, hơi vuông, cao từ 1 đến 2 mét. Đặc trưng của cây là các đốt thân phình to như đầu gối con trâu. Lá mọc đối, hình trứng, đầu hơi nhọn, mép nguyên, dài 5-12cm, rộng 2-4cm. Hoa mọc thành bông ở đầu cành hoặc kẽ lá, dễ bám vào quần áo.

Phân bố, thu hái và chế biến

Hiện nay, Việt Nam chủ yếu trồng ngưu tất di thực từ Trung Quốc, cho rễ to hơn so với cây cỏ xước mọc hoang dại trong nước. Thu hoạch rễ vào mùa đông, khi thân lá khô héo. Rễ được đào lên, loại bỏ phần trên, rễ con, rửa sạch đất cát.

Cách chế biến

Phương pháp chế biến	Mô tả
Ngưu tất thái phiến/cắt đoạn	Rửa sạch, làm mềm rễ, thái phiến dày 1-3mm (rễ to) hoặc cắt đoạn 3-5mm (rễ nhỏ). Có thể chích rượu rồi sao cám.
Ngưu tất sao cám	Sao với cám nóng già đến khi có màu hơi vàng, rây bỏ cám.
Ngưu tất chích rượu	Sao nóng, phun rượu (tỷ lệ 5:1) hoặc ngâm rượu (tỷ lệ 5:1) 30 phút - 1 giờ rồi sao khô.
Ngưu tất thán	Sao đến khi ngoài đen, trong vàng đậm. Có thể chích rượu rồi sao đen.
Ngưu tất sao đen	Sao nhỏ lửa đến khi xuất hiện các chấm đen.
Ngưu tất chích muối	Ngâm với dung dịch muối (10kg ngưu tất : 0.2kg muối) 30 phút rồi sao khô.

Bộ phận sử dụng

Bộ phận sử dụng là rễ cây ngưu tất đã được phơi hoặc sấy khô.

Thành phần hóa học

Rễ ngưu tất chứa nhiều hợp chất có hoạt tính sinh học, bao gồm:

• Saponin
• Polysaccharid
• Ecdysteron
• Inokosteron
• Sterol
• Coumarin
• Alkaloid
• Muối kali
• Polypeptide (thủy phân cho axit oleanic và các loại đường)
• Quercetin, baicalein và berberine (có vai trò quan trọng trong điều trị thoái hóa khớp)

Các hợp chất này có tác dụng tăng cường chức năng gan thận, tăng cường sức mạnh cơ xương, thúc đẩy lưu thông máu, loại bỏ huyết ứ.

Công dụng

Theo y học cổ truyền

Đông y cho rằng ngưu tất có vị chua, đắng, tính bình, không độc, vào hai kinh Can và Thận. Tác dụng bao gồm: thông huyết mạch, tán ứ huyết, giải nhiệt, tiêu ung thư, giảm sưng tấy. Được dùng để điều trị đau bụng, chấn thương, bí tiểu, tắc kinh, đẻ khó, sót nhau, sản hậu, đái ra máu, hoa mắt chóng mặt. Chế với rượu có tác dụng bổ can thận, khỏe gân cốt, chữa đau lưng, mỏi gối, nhức mỏi xương khớp.

Theo y học hiện đại

• Chống loãng xương: Ngưu tất ức chế sự phân hủy xương, kích thích tạo xương mới. Saponin trong ngưu tất có tác dụng chống viêm, hạ sốt, giảm đau, lợi tiểu và chống loãng xương.
• Dưỡng thần kinh và bảo vệ thần kinh: Giúp tái tạo thần kinh ngoại vi, bảo vệ tế bào thần kinh khỏi tổn thương.
• Chống hình thành khối u: Polysaccharide trong ngưu tất có thể ức chế sự di căn ung thư.
• Một số tác dụng khác: Hạ cholesterol máu, hạ huyết áp, ức chế co bóp tá tràng, lợi tiểu (liều cao kích thích tử cung).

Liều dùng và cách dùng

Liều dùng thông thường: 3-9g/ngày, sắc uống.

Bài thuốc kinh nghiệm (tham khảo)

Lưu ý: Các bài thuốc dưới đây chỉ mang tính chất tham khảo. Cần tham khảo ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.

1. Tiểu tiện không thông, đái ra máu, phụ nữ máu kết, đau bụng nổi hòn: Ngưu tất 10g; Đương quy 5g; Hoàng cầm 5g. Sắc uống.
2. Đẻ khó, thai chết không ra: Ngưu tất 12g; Hồng hoa 5g; Nhục quế 3g; Đương quy 9g; Hạt mã đề 9g.
3. Hai chân đau, tê, co do thấp nhiệt: Ngưu tất 9g; Thương truật 9g; Hoàng bá 6g. Tán bột, làm hoàn. Mỗi lần 9g, ngày 3 lần, với nước muối gừng.
4. Phòng chữa bạch hầu: Rễ ngưu tất tươi 20g; Cam thảo 9g. Sắc uống.
5. Cholesterol máu cao, huyết áp cao, xơ vữa động mạch: Cao khô ngưu tất 0,25g/lần, ngày 2 lần, sau ăn.

Lưu ý

Người khí hư và phụ nữ có thai không nên sử dụng ngưu tất.

Tuyên bố miễn trừ trách nhiệm: Thông tin trong bài viết này chỉ mang tính chất tham khảo và không thay thế lời khuyên của chuyên gia y tế. Vui lòng tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế trước khi sử dụng ngưu tất để điều trị bệnh.