Ma hoàng - Thông tin về Ma hoàng

Mô tả Tag

Ma Hoàng: Tìm Hiểu Chung

Ma hoàng là một loại thảo dược đã được sử dụng trong y học truyền thống hàng nghìn năm. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin tổng quan về ma hoàng dựa trên các nguồn y tế và sức khỏe đáng tin cậy.

Tên gọi và danh pháp

• Tên Tiếng Việt: Ma hoàng
• Tên khác: Ty diêm; Long sa; Xích căn; Đậu nị thảo; Cẩu cốt; Ty tướng
• Tên khoa học: Ephedra sinica Stapf, Ephedra equisetina Bge và Ephedra intermedia Scherenk

Đặc điểm tự nhiên

Có ba loài ma hoàng chính được biết đến, mỗi loài có những đặc điểm riêng:

1. Thảo ma hoàng (Ephedra sinica): Cây mọc thẳng, cao 30-70cm, thân nhiều đốt (3-6cm/đốt), có rãnh dọc. Lá biến thành vảy nhỏ, màu nâu hồng ở dưới và trắng tro ở trên, đầu nhọn và cong. Hoa đực và hoa cái riêng rẽ trên các cành khác nhau. Quả mọng, màu đỏ, hạt hơi thò ra.
2. Mộc tặc ma hoàng (Ephedra equisetina): Cây bụi nhỏ, cao khoảng 2m, cành cứng hơn thảo ma hoàng, màu xanh xám hoặc hơi trắng phấn. Đốt ngắn (1-3cm), lá dài 2mm, màu tía. Hoa đực và hoa cái riêng rẽ. Quả hình cầu, hạt không thò ra.
3. Trung ma hoàng (Ephedra intermedia): Đốt dài tương tự thảo ma hoàng, nhưng đường kính cành lớn hơn (khoảng 2mm, so với 1.5-2mm của thảo ma hoàng).

Phân biệt các loài: Sự khác biệt chính giữa thảo ma hoàng và mộc tặc ma hoàng nằm ở chiều dài đốt và vị trí hạt. Thảo ma hoàng có đốt dài hơn (3-6cm) và hạt thò ra, trong khi mộc tặc ma hoàng có đốt ngắn hơn (1-3cm) và hạt không thò ra.

Phân bố, thu hái, chế biến

Hiện nay, ma hoàng chủ yếu được nhập khẩu từ Trung Quốc, đặc biệt là các vùng Tây Bắc và Hoa Bắc, nơi có chất lượng được đánh giá cao nhất. Ba loài ma hoàng đều được tìm thấy, nhưng thảo ma hoàng và mộc tặc ma hoàng được sử dụng phổ biến hơn cả. Trung ma hoàng ít được xuất khẩu.

Thời điểm thu hoạch lý tưởng là mùa thu, khi hàm lượng hoạt chất đạt cao nhất (100%). Thu hoạch vào mùa xuân chỉ còn 25-30% hoạt chất, và mùa đông giảm xuống còn 50%. Theo kinh nghiệm cổ truyền và nghiên cứu hiện đại, nên thu hái vào tiết Lập Thu, khi thân cây còn xanh, loại bỏ đốt và quả.

Bộ phận sử dụng

Toàn cây ma hoàng (trừ rễ và đốt) được sử dụng làm thuốc.

Thành phần hóa học

Ma hoàng chứa nhiều alkaloid, trong đó ephedrin là hoạt chất chính. Tỷ lệ ephedrin khác nhau tùy thuộc vào loài:

Loài Ma Hoàng	Tỷ lệ Ephedrin (%)
E. sinica	80-85%
E. equisetina	85-90%
E. intermedia	40-46%
E. gerardiana	70-80%

Ngoài ephedrin, ma hoàng còn chứa các hoạt chất khác như d-pseudoephedrin, 1-N-methyl ephedrin, d-N-methyl ephedrin, L-nor-ephedrin, và d-nor-ephedrin.

Công dụng

Theo y học cổ truyền

Trong Đông y, ma hoàng có vị cay đắng, tính ôn, tác động đến các kinh Tâm, Phế, Bàng quang và Đại trường. Nó được cho là có tác dụng: khai thấu lý, ra mồ hôi, lợi tiểu tiện, chữa lỵ, long đờm, trị trúng phong, thương hàn, nhức đầu, ho, viêm khí quản, hen suyễn, đau xương khớp, phá tích tụ, chữa chứng hay ngủ, tiêu xích ban độc. Tuy nhiên, không nên dùng quá liều vì có thể gây hại cho cơ thể.

Theo y học hiện đại

• Tác dụng kích thích thần kinh giao cảm: Ephedrin trong ma hoàng kích thích hệ thần kinh giao cảm, làm giãn phế quản, ức chế nhu động ruột và dạ dày, tăng nhịp tim, tăng huyết áp, giãn đồng tử, tăng đường huyết và chuyển hóa.
• Tác dụng kích thích thần kinh trung ương: Ephedrin kích thích vỏ não, làm tỉnh táo, giảm buồn ngủ, và kích thích trung tâm hô hấp.
• Tác dụng gây đổ mồ hôi: Tác dụng này đang được nghiên cứu thêm.
• Tác dụng khác: Kích thích bài tiết nước tiểu và dịch vị.

Lưu ý: Tác dụng dược lý của rễ ma hoàng ngược lại với thân và cành. Rễ ma hoàng có tác dụng làm giảm tiết mồ hôi.

Liều dùng và cách dùng

Y học cổ truyền: 5-10g/ngày dưới dạng thuốc sắc, thường phối hợp với các vị thuốc khác.

Tây y: Ephedrin dưới dạng muối clorhydrat hoặc sunfat, dùng riêng hoặc phối hợp với aspirin, cafein, papaverin. Liều dùng điều trị hen suyễn: 0.05-0.15g/ngày (bắt đầu từ 0.02g, tăng dần). Cũng được dùng làm thuốc nhỏ mũi (dung dịch 3%).

Bài thuốc kinh nghiệm

Điều trị viêm khí quản, hen suyễn, cảm mạo: Ma hoàng thang (Trương Trọng Cảnh): Ma hoàng 8g, quế chi 6g, hạnh nhân 8g, cam thảo 4g.

Điều trị hen suyễn, viêm phế quản mãn tính, lao: Ma hoàng 5g, tế tân 3g, bán hạ 2g, ngũ vị tử 1g.

Lưu ý

• Chống chỉ định: Không dùng cho người khí hư, tự ra mồ hôi (mồ hôi trộm), phổi nóng khó thở.
• Rễ và thân/cành: Tác dụng đối kháng nhau. Rễ ma hoàng (ma hoàng căn) giảm tiết mồ hôi, dùng cho người ra mồ hôi trộm, phụ nữ sau sinh, hoặc người suy nhược.

Tuyên bố từ chối trách nhiệm: Thông tin này chỉ mang tính chất tham khảo và không thay thế lời khuyên của chuyên gia y tế. Trước khi sử dụng ma hoàng hoặc bất kỳ loại thảo dược nào, hãy tham khảo ý kiến bác sĩ hoặc chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn và hiệu quả.