Mẫu đơn bì (Vỏ rễ) - Thông tin về Mẫu đơn bì (Vỏ rễ)

Mô tả Tag

Mẫu đơn bì (Vỏ rễ)

Tên gọi, danh pháp

• Tên tiếng Việt: Mẫu đơn bì (Vỏ rễ)
• Tên khác: Cortex Paeoniae suffruticosae; Cortex Moutan; Đan bì; Đơn bì; Đơn căn; Bạch lượng kim; Thử cô; Lộc cửu; Mộc thược dược; Mẫu đơn căn bì; Hoa tướng; Huyết quỷ.
• Tên khoa học: Paeonia suffruticosa Andr.
• Họ: Paeoniaceae

Đặc điểm tự nhiên

Mẫu đơn là cây sống lâu năm, cao từ 1-1,5 m, rễ thường phát triển thành củ. Lá mọc so le, mỗi lá thường chia thành 3 lá chét, lá chét giữa lại chia thành 3 thuỳ. Mặt trên lá màu xanh, mặt dưới màu trắng nhạt do có lông phủ. Hoa mọc đơn độc ở đầu cành, rất to (đường kính 15-20 cm), màu đỏ, tím hoặc trắng, có mùi thơm gần giống hoa hồng. Cuống hoa dài 6-10 cm.

Mẫu đơn bì (vỏ rễ) có hình ống hoặc nửa hình ống, dài 5-20 cm, đường kính 0,5-1,2 cm, dày 0,1-0,4 cm. Có khe nứt dọc, hai mép thường cuộn cong vào trong hoặc mở ra. Mặt ngoài màu nâu hay vàng nâu, có nhiều lỗ bì nằm ngang và vết sẹo rễ nhỏ; nơi tróc vỏ bẩn có màu phấn hồng. Mặt trong màu vàng tro hoặc nâu nhạt, có vân dọc nhỏ, rõ, thường có nhiều tinh thể nhỏ sáng. Chất cứng giòn, dễ gãy, mặt gãy gần phẳng, màu phớt hồng, vị hơi đắng và se, mùi thơm đặc biệt.

Phân bố, thu hái, chế biến

Mẫu đơn có nguồn gốc từ Trung Quốc, sau được di thực sang châu Âu làm cây cảnh. Tại các nước này, hoa nở vào tháng 5-7, ra quả tháng 7-8. Ở Việt Nam, cây được di thực trong phạm vi thí nghiệm ở vùng khí hậu mát. Trước đây, gần Tết, Việt Nam nhập khẩu từ Trung Quốc cả cây làm cảnh với giá cao. Gần đây, việc nhập khẩu cây làm cảnh giảm, chủ yếu nhập vỏ cây làm thuốc. Hiện nay, điều kiện di thực và giữ giống tốt hơn.

Tại Trung Quốc, vỏ rễ được thu hoạch từ cây 3-5 năm tuổi. Khoảng tháng 9, người ta đào lấy rễ, rửa sạch, xắt dọc vỏ rễ và phơi khô. Một cách khác là cạo sạch vỏ trước khi xắt, rồi mới lấy vỏ phơi khô (cho vị quát đơn bì). Có thể sao vỏ cho vàng đen (mẫu đơn bì thán).

Bộ phận sử dụng

Vỏ rễ cây.

Thành phần hoá học

Mẫu đơn bì tươi chứa một glucozit. Glucozit này, khi tiếp xúc với men trong vỏ cây, tạo ra glucoza và paeonola (một chất phenol C₉H₁₀O₃). Ngoài ra còn có axit benzoic và phytosterol. Paeonola có tinh thể hình kim, nhiệt độ nóng chảy 500^oC, mùi thơm, vị cay, ít tan trong nước lạnh, tan nhiều trong nước nóng, ete, cồn, chloroform, cacbon sulfua, benzen. Dung dịch paeonola trong cồn khi thêm sắt III clorua sẽ cho màu xanh tím đen.

Năm 1958, Viện Y học Bắc Kinh phân tích Mẫu đơn bì Tứ Xuyên có 5,66% glucozit, 0,4% alkaloid và 12,54% saponin. Quát đơn bì có 3,58% glucozit.

Công dụng

Theo y học cổ truyền: Có nhiều quan điểm khác nhau về công dụng của Mẫu đơn bì. Một số cho rằng tác dụng điều kinh và chữa trị không phải do các thành phần hóa học nêu trên. Tuy nhiên, cũng có ý kiến cho rằng paeonola có tác dụng xung huyết ở vùng tử cung của động vật, từ đó có tác dụng điều kinh (nhưng yếu và chậm). Thí nghiệm trên thỏ cho thấy Mẫu đơn bì có tác dụng trị sốt. Một số tác giả cho rằng axit benzoic là thành phần chủ yếu gây tác dụng. Thí nghiệm về tác dụng kháng sinh cho thấy Mẫu đơn bì có tác dụng trên vi trùng thương hàn, thổ tả và lỵ. Mẫu đơn bì có vị đắng, cay, tính hơi hàn, đi vào 4 kinh tâm, can, thận và tâm bào, tác dụng thanh huyết nhiệt, tán ứ huyết. Dùng chữa nhiệt nhập doanh phận, phát cuồng kinh giản, thổ huyết, máu cam, lao nhiệt cốt trưng, kinh bế. Hiện nay, Mẫu đơn được dùng làm thuốc trấn kinh giảm đau, chữa nhức đầu, đau lưng, đau kinh nguyệt, đau khớp; trị kinh nguyệt không đều, một số bệnh sau khi sinh nở.

Theo y học hiện đại: Chưa có nhiều nghiên cứu.

Liều dùng & cách dùng

Ngày dùng 6-12g, dạng thuốc sắc hay hoàn tán, thường phối hợp với các vị thuốc khác.

Bài thuốc kinh nghiệm

Chữa bệnh của phụ nữ, kinh nguyệt không đều, các bệnh sau khi sinh:

Mẫu đơn bì thang:

Vị thuốc	Liều lượng (g)
Mẫu đơn bì	5
Đương quy	5
Thược dược	3
Sinh địa	6
Trần bì	4
Bạch truật	4
Hương phụ	3
Sài hồ	2
Hoàng cầm	2
Cam thảo	2

Nước 600ml, sắc còn 200ml. Chia 3 lần uống trong ngày.

Lưu ý

Phụ nữ có thai không nên dùng mẫu đơn bì vì có thể gây sảy thai.