Mạch môn - Thông tin về Mạch môn
Mô tả Tag
Mạch Môn: Tìm hiểu chi tiết về loại thảo dược quý
Mạch môn là một loại cây thuốc quý, được sử dụng rộng rãi trong y học cổ truyền và hiện đại. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm, công dụng và cách sử dụng của mạch môn dựa trên các nguồn dữ liệu y tế đáng tin cậy.
Tên gọi, danh pháp
- Tên Tiếng Việt: Mạch môn
- Tên khác: Mạch môn đông, Tóc tiên, cây Lan tiên, Xà thảo lá dài
- Tên khoa học: Ophiopogon japonicus (Thunb.) Ker Gawl.
- Họ: Thiên môn đông - Asparagaceae
Đặc điểm tự nhiên
Mạch môn là cây thân cỏ sống lâu năm, cao từ 10cm đến 40cm. Hệ thống rễ chùm phát triển từ rễ gốc, với các củ mầm giúp cây thích nghi với điều kiện môi trường khắc nghiệt. Lá mọc từ gốc, hẹp dài, tương tự lá lúa mạch (dài 15-40cm, rộng 1-4mm), đầu lá hơi xếp bẹ, mép lá có răng cưa nhỏ. Cây có cán hoa dài 10-20cm, mang hoa nhỏ màu xanh nhạt (cuống hoa 3-5mm), thường mọc thành cụm 1-3 hoa ở kẽ lá. Quả mọng màu tím đen nhạt, đường kính khoảng 6mm, mỗi quả chứa 1-2 hạt.
Phân bố, thu hái, chế biến
Phân bố: Xuất xứ từ Nhật Bản, hiện nay được trồng rộng rãi trên thế giới, cả làm cây cảnh và làm thuốc. Ở Việt Nam, mạch môn được trồng lâu đời, ưa ẩm, bóng mát và ra hoa, quả hàng năm. Cây phát triển mạnh bằng cách đẻ nhánh; chỉ cần 2-3 nhánh con, sau 1 năm có thể phát triển thành khóm lớn. Mọc tự nhiên và được trồng nhiều ở các vùng phía Bắc như Hà Nam, Bắc Giang, Nghệ An, Hưng Yên…
Thu hái: Thường vào tháng 6-7, khi cây được 2-3 năm tuổi. Chọn củ già, cắt bỏ rễ con, rửa sạch.
Chế biến:
- Phơi nắng nhiều lần đến khi khô 70-80% độ ẩm.
- Đập dẹt, bỏ lõi.
- Phơi khô hoàn toàn. Hoặc có thể rạch, tước bỏ lõi, rang với gạo đến khi gạo vàng nhạt, rồi tách gạo lấy mạch môn.
Bộ phận sử dụng
Rễ củ của cây mạch môn được thu hái khi cây được 2-3 tuổi (tháng 6). Rễ con được cắt bỏ, rửa sạch. Củ nhỏ để nguyên, củ to có thể bổ đôi để dễ phơi khô. Trước khi dùng, cần loại bỏ phần lõi.
Thành phần hóa học
Từ rễ củ mạch môn, người ta đã phân lập được:
- 5 glucoside (3 chất thủy phân cho diosgenin, 1 chất cho ruscogenin, 1 chất cho choophiogenin)
- 11 chất khác: Stigmasterol, β-sitosterol, β-D-glucoside, polysaccharide, tinh dầu (β-patchoulen, longifolene, cyperen, α-humulen, guajol, jasmolelon)
- Các saponin steroid: ophiopogonin A, B, C, D (Ophiopogonin A, B và D thủy phân cho ruscogenin)
Công dụng
Y học cổ truyền
| Tính vị | Cam, hơi đắng, hàn |
|---|---|
| Quy kinh | Tâm, Phế, Vị |
| Công năng | Dưỡng Vị sinh tân, nhuận Phế thanh Tâm |
| Chủ trị | Phế nhiệt do âm hư, ho khan, ho lao, tân dịch thương tổn, tâm phiền mất ngủ, tiêu khát, táo bón |
Y học hiện đại
Nhiều nghiên cứu hiện đại đã chỉ ra các tác dụng của mạch môn:
- Tác dụng chống ung thư: Nghiên cứu cho thấy các hoạt chất như ruscogenin, ophiopogonin B và D có tác dụng ức chế sự phát triển và di căn tế bào ung thư (Liu và cộng sự, 2023; Song và cộng sự, 2020).
- Tác dụng bảo vệ gan: MDG, một polysaccharide từ mạch môn, giúp cải thiện tình trạng gan nhiễm mỡ và viêm gan (Zhang và cộng sự, 2020).
- Tác dụng bảo vệ tim: Polysaccharide từ mạch môn giúp giảm tổn thương cơ tim (Fan và cộng sự, 2020).
- Tác dụng bảo vệ thận: Ophiopogonin D cải thiện chức năng thận ở chuột mắc bệnh thận do đái tháo đường (Qiao và cộng sự, 2020).
- Tác dụng trên da: Hoạt chất từ mạch môn giúp cải thiện triệu chứng viêm da cơ địa (Mainzer và cộng sự, 2019).
- Tác dụng chống huyết khối: Ruscogenin và ophiopogonin D ức chế sự hình thành huyết khối (Kou và cộng sự, 2006).
Liều dùng & cách dùng
Mạch môn thường được dùng dưới dạng thuốc sắc, liều lượng 6-12g/ngày, thường kết hợp với các vị thuốc khác.
Bài thuốc kinh nghiệm (Lưu ý: Chỉ mang tính chất tham khảo, cần hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng)
Bài viết này liệt kê một số bài thuốc kinh nghiệm. Tuy nhiên, việc sử dụng các bài thuốc này cần sự hướng dẫn của chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn và hiệu quả.
(Liệt kê các bài thuốc ở đây, có thể dùng thẻ
Lưu ý
- Hỏi ý kiến bác sĩ trước khi sử dụng.
- Không dùng khi bị tiêu chảy, tỳ vị hư hàn, nhiệt phế và vị.
- Tác dụng chậm, cần kiên trì.
- Có thể gây tác dụng phụ ở một số người.
Tóm lại, mạch môn là một loại thảo dược có nhiều tiềm năng trong việc hỗ trợ sức khỏe. Tuy nhiên, việc sử dụng cần được thực hiện dưới sự hướng dẫn của các chuyên gia y tế để đảm bảo an toàn và hiệu quả.