Hoài Sơn - Thông tin về Hoài Sơn

Mô tả Tag

Hoài Sơn: Tìm Hiểu Chi Tiết Về Tên Gọi, Đặc Điểm Và Công Dụng

Hoài sơn là một vị thuốc quý giá trong y học cổ truyền, được sử dụng rộng rãi trong nhiều bài thuốc. Bài viết này sẽ cung cấp thông tin chi tiết về nguồn gốc, đặc điểm, công dụng và cách sử dụng hoài sơn, dựa trên các nguồn thông tin uy tín về sức khỏe và y tế.

Tên Gọi & Danh Pháp

• Tên tiếng Việt: Hoài Sơn
• Tên khác: Sơn dược; Khoai mài; Củ mài; Chính hoài.
• Tên khoa học: Dioscorea persimilis, họ Dioscoreaceae (Củ Nâu).

Đặc Điểm Tự Nhiên

Hoài sơn (củ mài) là loại cây dây leo, thân củ. Củ có thể dài đến 1m, đường kính 2-10cm, với nhiều rễ con xung quanh. Thân leo có cạnh, nhẵn, không lông. Những củ nhỏ mọc ở nách lá được gọi là “thiên hoài” hay “dái củ mài”. Lá đơn, mọc so le hoặc đối, hình tim, đầu nhọn. Phiến lá dài 8-10cm, rộng 6-8cm, cuống lá dài 1,5-3,5cm. Hoa đực và cái mọc riêng gốc, quả khô có ba cạnh. Hoa nở vào tháng 7-8, quả chín vào tháng 9-11.

Tóm tắt: Củ mài là cây dạng thân leo, có thân củ.

Phân Bố, Thu Hoạch & Chế Biến

Củ mài được tìm thấy nhiều ở vùng núi Việt Nam, chủ yếu ở miền Bắc (Hà Bắc, Lào Cai, Yên Bái, Thanh Hóa, Nghệ An, Hà Tĩnh, Quảng Bình). Trước đây, củ mài được dùng làm lương thực. Hiện nay, nó được trồng để chế biến thành hoài sơn làm thuốc.

Mùa thu hoạch tốt nhất là mùa thu đông và đầu xuân (tháng 10-11 đến tháng 3-4). Củ mài phải được chế biến trong vòng 3 ngày sau thu hoạch để tránh hư hỏng. Quá trình chế biến thành hoài sơn phức tạp, gồm nhiều giai đoạn sấy diêm sinh và phơi khô, nhằm tạo ra sản phẩm chất lượng cao, đáp ứng tiêu chuẩn sử dụng và xuất khẩu.

Quy trình chế biến (tóm tắt):

1. Sấy diêm sinh lần 1: Sấy 2 ngày 2 đêm, ngâm nước 2 ngày 2 đêm, phơi khô.
2. Sấy diêm sinh lần 2: Sấy 1 ngày 1 đêm, ủ, sửa chữa, lăn nhẵn, phơi khô, đánh bóng.
3. Sấy diêm sinh lần 3: Sấy 1 ngày 1 đêm (liều lượng diêm sinh giảm dần). Phân loại theo kích thước:
   • Hạng nhất: 0,5kg/4 khúc
   • Hạng hai: 0,5kg/6 khúc
   • Hạng ba: 0,5kg/8 khúc
   • Hạng bốn: 0,5kg/10 khúc
   • Hạng năm: 0,5kg/12 khúc
   • Hạng sáu: 0,5kg/14 khúc

Kết quả: Củ mài sau chế biến thành lát mỏng, được gọi là hoài sơn.

Bộ Phần Sử Dụng

Bộ phận sử dụng là rễ củ.

Thành Phần Hóa Học

Hoài sơn chủ yếu chứa tinh bột (63,25% theo tài liệu Việt Nam, 16% theo tài liệu Trung Quốc). Ngoài ra, còn có mucin (protein dạng chất nhầy), allantoin, cholin, các acid amin (arginin), men maltase, các acid amin, vitamin C, acid phytic và nhiều nguyên tố vi lượng (hàm lượng tùy thuộc vào nơi mọc), d-abscicin và dopamin.

Về mặt dinh dưỡng, củ mài giàu tinh bột, chất đạm và chất béo, là nguồn dự trữ quý giá.

Công Dụng

Theo Y Học Cổ Truyền

Hoài sơn có vị ngọt, tính bình, quy vào kinh tỳ, vị, phế, thận. Có tác dụng dưỡng vị, sinh tân, bổ tỳ, bổ thận, ích phế, chỉ khát. Được dùng để trị ăn uống khó tiêu, tiêu chảy, di tinh, di niệu, phế hư, ho hen, tiểu đường, bạch đới, tỳ vị hư nhược.

Tính năng, chủ trị: Dưỡng vị, chỉ tả, dưỡng vị, ích phế, sáp tinh, bổ thận. Chủ trị: Phế hư, ho hen suyễn, di tinh, phế hư, tiêu khát, đới hạ.

Theo Y Học Hiện Đại

• Chất bổ: Mucin trong hoài sơn phân giải thành protid và hydrat carbon, có tính bổ.
• Thủy phân đường: Men trong hoài sơn có khả năng thủy phân đường cao.
• Nghiên cứu trên chuột: Hoài sơn làm tăng trọng lượng tinh hoàn, tuyến tiền liệt, túi tinh, cơ nâng hậu môn ở chuột đực và trọng lượng tử cung ở chuột cái (liều 20g/kg trong 28 ngày).
• Nghiên cứu nước ngoài: Dioscorea batalas có tác dụng tăng cường androgen.

Liều Dùng & Cách Dùng

Hoài sơn dùng dưới dạng bột hoặc thuốc sắc, thường phối hợp với các vị thuốc khác. Liều dùng: 10-20g/ngày.

Bài Thuốc Kinh Nghiệm (Một số ví dụ)

Bài thuốc sử dụng hoài sơn rất đa dạng, tùy theo bệnh lý. Dưới đây là một số ví dụ:

Bệnh	Thành phần & Liều lượng	Cách dùng
Tỳ vị hư nhược, tiểu nhiều, ăn ít, tiêu chảy	Hoài sơn, bạch truật (sao), đẳng sâm (mỗi vị 10g)	Sắc nước uống hoặc nấu với gạo ăn sáng
Chóng mặt, đau đầu, đau toàn thân, chân tay lạnh, ăn uống kém	(Xem chi tiết trong nội dung bài viết gốc)	Nghiền thành bột, làm viên
Phiền Nhi Hoàn (trẻ em gầy yếu)	(Xem chi tiết trong nội dung bài viết gốc)	Tán bột mịn, làm viên
Di mộng tinh	Hoài sơn, quả chóc xôi (sao vàng)	Sắc nước uống
Tiểu đường	(Xem chi tiết trong nội dung bài viết gốc)	Nghiền thành bột, làm viên
Suy dinh dưỡng trẻ em kèm tiêu chảy	(Xem chi tiết trong nội dung bài viết gốc)	Sao vàng, tán bột mịn
Dương uỷ, lưng đau	(Xem chi tiết trong nội dung bài viết gốc)	Nghiền bột mịn, trộn mật

Món ăn - vị thuốc: Cháo hoài sơn (bổ thận tinh, cố tràng vị), cháo hoài sơn, lá lách heo, ý dĩ (chữa sỏi mật kèm tiểu đường).

Lưu Ý

Hoài sơn tương đối an toàn nhưng cần lưu ý:

• Tham khảo ý kiến bác sĩ nếu đang dùng thuốc khác.
• Thận trọng nếu đang dùng liệu pháp thay thế hormone, thuốc tránh thai, hoặc bị u xơ tử cung, lạc nội mạc tử cung, ung thư buồng trứng.
• Liều dùng tùy thuộc vào tình trạng sức khỏe và mục đích sử dụng.