Bách bộ - Thông tin về Bách bộ

Mô tả Tag

Tìm hiểu chung về Bách bộ

Tên gọi và danh pháp:

• Tên Tiếng Việt: Bách bộ
• Tên khác: Dây đẹt ác, dây ba mươi, mần sòi (Tày), bằn sam sip (Thái), pê chầu chàng (H’ Mông), mùi sấy dòi (Dao), hơ linh (Ba Na).
• Tên khoa học: Stemona tuberosa Lour. thuộc họ Bách bộ (Stemonaceae).

Đặc điểm tự nhiên:

Bách bộ là loại thân cỏ, mọc leo, dài khoảng 6 – 8 m. Lá đơn, mọc đối, phiến lá hình tim, gân lá hình cung. Hoa mọc riêng lẻ hoặc cụm 2 hoa ở nách lá, kích thước lớn, màu vàng đỏ. Bao hoa gồm bốn phiến, 2 phiến ngoài dài 4 cm, rộng 5 mm, 2 phiến trong rộng hơn hai phiến ngoài. Bộ nhị gồm 4 nhị với chỉ nhị ngắn. Quả nang, hình trứng, mang 5 - 8 hạt. Mỗi cây mang một chùm rễ củ, mập, hình trụ, mọc thành khóm dày thường từ 10 – 30 củ, có khi lên đến 100 củ, dài từ 15 – 20 cm, màu trắng ngả vàng, vị ngọt, hậu đắng.

Phân bố, thu hái, chế biến:

• Phân bố: Bách bộ mọc hoang ở nhiều nơi ở Việt Nam như Hà Tây (Hà Nội), Hòa Bình, Bắc Cạn, Thái Nguyên…
• Thu hái và chế biến: Đào phần rễ củ vào mùa thu hoặc mùa đông, rửa sạch rồi phơi hoặc sấy khô.

Bộ phận sử dụng:

Rễ đã phơi khô hoặc sấy khô. Rễ bách bộ cong, queo, dài từ 5 cm trở lên, đường kính từ 0,5 – 1 cm, đầu trên hơi phình to, phía dưới thuôn nhỏ, mặt ngoài vàng nâu với nhiều nếp nhăn.

Thành phần hóa học:

Rễ củ bách bộ chứa nhiều glucid (2,3%), lipid (0,83%), protid (9%), các acid hữu cơ. Ngoài ra, còn chiết xuất được các alkaloid, chủ yếu là stemonin (0,18%) C₂₂H₃₃NO₄, tuberstemonin C₁₉H₂₉NO₄, stemonidin C₁₇H₂₇NO₅, paipunin và sinostemonin.

Công dụng:

Theo y học cổ truyền:

Theo Tuệ tĩnh toàn tập, bách bộ có vị ngọt đắng, tính hơi ấm, không độc, mát phổi, chữa ho lâu ngày, lao và bệnh cổ độc.

Theo y học hiện đại:

Theo Đỗ Tất Lợi, dân gian dùng bách bộ để trị ho, trị giun sán và diệt sâu bọ.

Tác dụng cụ thể:

• Tác dụng chữa ho: Bách bộ có chứa hoạt chất stemonin có tác dụng ức chế trung tâm hô hấp, do đó ức chế phản xạ ho. Theo kết quả nghiên cứu của bác sĩ Diệp Đình Thiện (Trung Quốc) cho thấy dùng Bách bộ chữa bệnh lao hạch có hiệu quả tốt.
• Tác dụng sát trùng và chữa giun: Dung dịch stemonin 0,15% sẽ làm giun tê liệt sau 5 – 10 phút. Dung dịch bách bộ 10% trong rượu 70% ngâm hoặc phun vào rận sẽ làm chết rận. Trong thời gian kháng chiến, cao nước bách bộ được dùng để tẩy giun (uống 3 thìa cà phê mỗi lần).
• Tác dụng kháng sinh: Đã có bằng chứng cho thấy bách bộ có tác dụng sát khuẩn với các loại vi khuẩn trong ruột già, diệt được khuẩn lỵ và phó thương hàn.

Liều dùng & cách dùng:

• Chữa giun: Sắc phần rễ củ bách bộ, 7 – 10 g/lần, uống vào sáng sớm lúc bụng đói, trong 5 ngày liên tiếp.
• Diệt ruồi: Sắc bách bộ, thêm một ít đường, để ở vị trí dễ thu hút ruồi.
• Diệt bọ gậy: Pha dung dịch 5% để diệt bọ gậy (có thể đạt hiệu quả 100%).
• Chữa giun kim: 40 g bách bộ tươi (hoặc 20 g khô), sắc với 200 ml nước để được 30 ml nước sắc cuối cùng, bơm vào hậu môn và để khoảng 20 phút. Lặp lại từ 10 – 12 ngày.

Bài thuốc kinh nghiệm:

• Trị ho lâu năm:
  • Rễ củ bách bộ rửa sạch, bỏ vỏ và lõi, giã rồi vắt lấy nước cốt, cho mật vào cô thành cao, mỗi lần uống 1 muỗng, ngày uống 3 lần.
  • Rễ củ Bách bộ tươi, gừng sống đem giã, mỗi thứ nửa chén, đem nấu sôi lên rồi uống.
• Trị ho lâu năm, phiền nhiệt dần dần thành ho lao: Thiên môn, mạch môn, bách bộ, mỗi thứ 100g, bỏ vỏ và lõi; bạch mai 3 quả; tang bạch bì. Dùng 1 chén nước cốt gừng hòa với mật ong, luyện thành viên để ngậm.

Lưu ý:

Người bệnh có tỳ vị hư yếu không nên dùng.